“Afbouwen van psychofarmaca”
014744 v.1
Algemeen
Evalueer periodiek het gebruik van psychofarmaca i.c.m. de gestelde indicatie. Indien de situatie het toestaat om af te bouwen dient dit geleidelijk in overleg met de behandelend arts plaats te vinden om de kans op onttrekkingsverschijnselen of terugkeer van klachten te verminderen. Bij een acuut probleem, gebruik van een hele lage dosering die verder afbouwen praktisch moeilijk maakt of bij een geneesmiddel met een lange halfwaardetijd kan overwogen worden om niet af te bouwen. Onderstaande afbouwschema’s zijn een algemeen advies waarvan om diverse redenen kan worden afgeweken (langzamere afbouw bijvoorbeeld).
Afbouwen zorgt voor een kleinere kans op onttrekkingsverschijnselen en minder risico’s op terugkeer van oorspronkelijke problemen. Onttrekkingsverschijnselen duren meestal 1-2 weken.
Bepaal van te voren in wat voor termijn je gaat afbouwen. Het totale afbouwschema hoeft niet langer dan 3 maanden te duren. Bij problemen (te heftige onttrekkingsverschijnselen) ga terug naar de vorige stap en halveer het tempo of de dosisverlaging per stap.
Risicofactoren voor ontrekkingsverschijnselen:
- Hogere doseringen dan DDD (zie tabellen) nodig gehad
- Onttrekkingsverschijnselen bij gemiste dosis
- Eerder stoppogingen mislukten
Indien er risicofactoren voor onttrekkingsverschijnselen zijn, kies dan voor een langere afbouwperiode.
Belangrijkste onttrekkingsverschijnselen
Serotonerge antidepressiva (SSRI’s, SNRI’s, TCA’s)
SSRI-discontinueringssyndroom/ Antidepressiva-discontinueringssyndroom: geeft klachten zoals griepachtige symptomen, angst, slapeloosheid, hoofdpijn, duizeligheid, tremor, misselijkheid en myoclonus. Dit treedt op bij 20-80% van de patiënten en voornamelijk bij paroxetine en venlafaxine (vanwege de relatief korte halfwaardetijden).
Anticholinerge psychofarmaca (o.a. TCA’s, olanzapine, clozapine, quetiapine, promethazine)
Cholinerg syndroom: geeft klachten zoals speekselvloed, tranen, loopneus, braken, zweten, diarree, veel plassen, bradycardie en pupilvernauwing (miosis).
Antihistaminerge psychofarmaca (o.a. TCA’s, mirtazapine, olanzapine, clozapine, quetiapine),
Histaminerge rebound: zorgt voor rebound slapeloosheid, onrust en jeuk.
Medicamenteuze behandeling
Antidepressiva
Tabel 1: Equivalente dosering in DDD, halfwaardetijd (1/2el) en afbouwadviezen van SSRI’s
| SSRI's | DDD | T 1/2el | Laagste doseereenheid | afbouwen |
|---|---|---|---|---|
| Citalopram | 20 mg | 1,5-3,75 dag | 2 mg/druppel* | Per week dosering halveren: 20 mg, 10 mg, 3 druppels, 2 druppels, 1 druppel, stop. |
| Escitalopram | 10 mg | 30 uur | 1 mg/druppel | Per week dosering halveren: 10 mg, 5 druppels, 3 druppels, 2 druppels, 1 druppel, stop. |
| Sertraline | 50 mg | 26 uur | 1 mg/druppel | Per week met 50 mg afbouwen: 50 mg, 25 mg (tablet), 20 mg (1 ml), 15 mg (0,75 ml), 10 mg (0,5 ml), 5 mg (0,25 ml), stop. Bij problemen; omzetten naar fluoxetine. |
| Fluoxetine | 20 mg | 4-16 dagen | 10 mg (halve tablet van 20 mg) | Per week met 20 mg afbouwen. Overweeg de dosering om de dag te geven. |
| Fluvoxamine | 100 mg | 17-22 uur | 25 mg (halve tablet van 50 mg) | Per week: 50 mg, 25 mg (halve tablet), stop (of omzetten naar fluoxetine (10 mg om de dag), week continueren en dan stop. |
| Paroxetine | 20 mg | 24 uur | 2 mg/ml | Per 2 weken de dosering halveren. Bijvoorbeeld: week 1&2 20 mg, week 3&4 10 mg, week 5&6 5 mg (liefst in 2 doses), week 7&8 2,5 mg (liefst in 2 doses), week 9 stop. Als dit niet lukt, overweeg afbouw met een paar dagen fluoxetine 20 mg. |
Tabel 2: Equivalente dosering in DDD, halfwaardetijd (1/2el) en afbouwadviezen van TCA’s
| TCA's | DDD | T 1/2el | Laagste doseereenheid | afbouwen |
|---|---|---|---|---|
| Amitriptyline | 75 mg | 25 uur | 10 mg | Week 1 75 mg, week 2 50 mg, week 3 25 mg, week 4 10 mg, week 5 stop |
| Clomipramine | 100 mg | 21-36 uur | 10 mg | Week 1 100 mg, week 2 75 mg, week 3 50 mg, week 4 25 mg, week 5 10 mg, week 5 stop |
| Imipramine | 100 mg | 20 uur | 10 mg | Per week met 25 mg afbouwen |
| Nortriptyline | 75 mg | 26 uur | 10 mg | Week 1 75 mg, week 2 50 mg, week 3 25 mg, week 4 10 mg, week 5 stop |
| Overige AD | DDD | T 1/2el | Laagste doseereenheid | afbouwen |
|---|---|---|---|---|
| Bupropion | 300 mg | 20-37 uur | 150 mg | Per week met 150 mg afbouwen |
| Duloxetine | 60 mg | 8-17 uur | 30 mg | Per week: 60 mg, 30 mg, stop. Of omzetten naar fluoxetine 10 mg om de dag, week continueren en dan stop. |
| Mirtazapine | 30 mg | 20-40 uur | 3,75 mg | Per week dosering halveren |
| Trazodon | 300 mg | 1-8 uur | 50 mg | Week 1 300 mg, week 2 200 mg, week 3 100 mg, week 4 50 mg, week 5 stop. |
| Venlafaxine | 100 mg | 5-11 uur | 37,5 mg | Per week: 75 mg, 37,5 mg, en dan stop of omzetten naar fluoxetine 10 mg 1x daags, week continueren en dan stop. |
Antipsychotica
Tabel 4: Equivalente dosering in DDD, halfwaardetijd (1/2el) en afbouwadviezen van psychofarmaca
| Antipsychotica | DDD | T 1/2el | Laagste doseereenheid | afbouwen |
|---|---|---|---|---|
| Aripiprazol PO | 15 mg | 75-146 uur | 1 mg | Over het algemeen: 25% afbouwen per 1-2 weken of dosering halveren per 2 weken. Bij problemen (te heftige onttrekkingsverschijnselen) ga terug naar de vorige stap en halveer het tempo of de dosisverlaging per stap. Depot preparaten kunnen gestopt worden zonder af te bouwen. |
| Aripiprazol depot | 13,3 mg | 29,9-46,5 dagen | idem | |
| Chloorprotixeen | 300 mg | 16 uur | 15 mg | idem |
| Clozapine | 300 mg | 6-26 uur | 6,25 mg | idem |
| Flupentixol | 6 mg | 35 uur | 0,5 mg | idem |
| Flupentixol depot | 4 mg | 3 weken | idem | |
| Haloperidol PO* | 8 mg | 12-38 uur | 0,25 mg/ 0,1 mg/druppel | idem |
| Haloperidol IM | 8 mg | 13-36 uur | 5 mg/ml | idem |
| Haloperidol depot | 3,3 mg | 3 weken | idem | |
| Lurasidon | 60 mg | 20-40 uur | 18,5 mg | idem |
| Olanzapine PO | 10 mg | 30 uur | 2,5 mg | idem |
| Olanzapine IM | 10 mg | 30 uur | 10 mg | idem |
| Olanzapine depot | 10 mg | 30 dagen | idem | |
| Paliperidon PO | 6 mg | 23 uur | 3 mg | idem |
| Paliperidon depot | 2,5 mg | 25-49 dagen | idem | |
| Perfenazine | 30 mg | 8-12 uur | 4 mg | idem |
| Periciazine | 50 mg | 12 uur | 5 mg | idem |
| Pimozide | 4 mg | 55 uur met spreiding 18-214 uur | 1 mg | idem |
| Pipamperon | 200 mg | 11-35 uur | 2 mg/druppel | idem |
| Quetiapine | 400 mg | 7-12 uur | 12, 5 mg | idem |
| Risperidon PO | 5 mg | 3-24 uur | 0,5 mg | idem |
| Risperidon depot | 2,7 mg | Werkt van 3 weken tot week 7 | idem | |
| Zuclopentixol PO | 30 mg | 20 uur | 1 mg/druppel | idem |
| Zuclopentixol IM | 30 mg | 32 uur | 50 mg/ml | idem |
| Zuclopentixol Depot | 15 mg | 3 weken | idem |
Benzodiazepines
Tabel 5: Equivalente dosering in DDD, halfwaardetijd (1/2el) en afbouwadviezen van benzodiazepines
| Benzodiazepines | DDD | T 1/2el | Laagste doseereenheid | afbouwen |
|---|---|---|---|---|
| Alprazolam | 1 mg | 12-16 uur | 0,25 mg | Over het algemeen: afbouwschema’s zijn sterk afhankelijk van de duur van de behandeling en de sterkte de benzodiazepine. Kies tussen een snel of een langzaam afbouw schema: - Elke 2 weken met 25% verminderen - Elke 2 weken met 12,5% verminderen Overweeg om het benzodiazepine eerst om te zetten naar een equivalente dosering van diazepam (bij clonazepam wordt dit ontraden vanwege twijfel over de DDD). Diazepam is in veel sterktes beschikbaar en heeft een lange halfwaardetijd waardoor het afbouwen gemakkelijker wordt. Diazepam kan tot minimaal 0,5 mg (kwart tablet) worden afgebouwd. Zie berekening voor afbouwschema: https://www.knmp.nl/rekenmodules/benzos_html |
| Bromazepam | 10 mg | 15-22 uur | 3 mg | idem |
| Chloordiazepoxide | 30 mg | 40-50 uur | 5 mg | idem |
| Clobazam | 20 mg | 18-50 uur | 2,5 mg | idem |
| Clonazepam | 8 mg | 30-40 uur | 0,1 mg | idem |
| Diazepam PO | 10 mg | 20-100 uur | 2 mg (kwart tablet=0,5 mg) | idem |
| Diazepam IV/IM | 10 mg | 20-100 uur | 5 mg/ml | idem |
| Flunitrazepam | 1 mg | 16-35 uur | 1 mg | idem |
| Flurazepam | 30 mg | 47-100 uur | 15 mg | idem |
| Lorazepam PO | 2,5 mg | 12-16 uur | 0,25 mg | idem |
| Lorazepam IM/IV | 2,5 mg | 12-16 uur | 4 mg/ml | idem |
| Lormetazepam | 1 mg | 10-20 uur | 1 mg | idem |
| Midazolam PO | 15 mg | 2,3-3,5 uur | 7,5 mg | idem |
| Midazolam IM/IV/SC | 15 mg | 2,3-3,5 uur | 1 mg/ml | idem |
| Nitrazepam | 5 mg | 30-40 uur | 2,5 mg | idem |
| Oxazepam | 50 mg | 4-15 uur | 2,5 mg | idem |
| Temazepam | 20 mg | 7-11 uur | 10 mg | idem |
| Zolpidem | 10 mg | 2,4 uur | 10 mg | idem |
| Zopiclon | 7,5 mg | 5-7 uur | 7,5 mg | idem |
Referenties
- Revisie NVAVG-Standaard, Voorschrijven van psychofarmaca bij mensen met een verstandelijke beperking, december 2016.
- Praktische psychofarmacologie Prof. Dr. P. Moleman, vierde herziene druk 2005
- Farmacotherapeutisch Kompas
- WHO Collaborating Centre for Drug Statistics, ATC/DDD Index 2018, https://www.whocc.no/atc_ddd_index/, geraadpleegd mei 2018
- Switching Antidepressants, http://wiki.psychiatrienet.nl/index.php/SwitchAntidepressants, geraadpleegd maart 2019
- Multidisciplinair document ‘Afbouwen SSRI’s & SNRI’s’, 26-9-2018